Για την καπιταλιστική αναδιάρθρωση και τη θέση μας ως εργαζομένων στα ΜΜΕ

Είμαστε εργαζόμενοι/ες με ένσημα και χωρίς, άνεργοι/ες, άμισθοι/ες φοιτητές/τριες σε διάφορες θέσεις και ειδικότητες της βιομηχανίας των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Προσπαθούμε να επιβιώσουμε δουλεύοντας σε αυτές τις συνθήκες εδώ και 2 δεκαετίες, και γνωρίζουμε πολύ καλά πώς είναι να δουλεύεις βάσει ατομικής συμφωνίας με τα αφεντικά, αφού οι αδρανείς αγωνιστικά συνδικαλιστικές ενώσεις αποκλείουν έτσι κι αλλιώς την πλειοψηφία των εργαζομένων στον κλάδο. Εμείς λοιπόν δεν τα φάγαμε ποτέ μαζί με πολιτικούς, καναλάρχες και παπάδες. Δουλεύαμε πάντα σκληρά, κι ενώ γύρω μας χόρευαν τα δις από τις Ολυμπιάδες και τα Euroπανηγύρια τους εμείς αμειβόμασταν πάντα με ψίχουλα που περίσσευαν από το μεγάλο φαγοπότι (λιτότητα το έλεγαν τότε). Γι’ αυτό και είμαστε κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής εργατικής τάξης, και ας μας έχει δοθεί ο ρόλος να την ταΐζουμε με θέαμα και προπαγάνδα για να ξεχνάει την κατάσταση της.

Αν και δεν καλοπερνούσαμε στην εποχή των «παχιών αγελάδων», είναι σίγουρο επίσης ότι από τότε που η Ελλάδα επιλέχθηκε πρώτη ως διεθνές πειραματόζωο για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, από την «εποχή του μνημονίου» κι έπειτα,  η ύπαρξη μας υποτιμήθηκε ακόμα περισσότερο. Πολλοί/ες από εμάς απολυθήκαμε, άλλοι πήραμε αποζημίωση, οι «μπλοκάκηδες» όχι, οι άνεργοι και οι φοιτήτριες δεν βρίσκουμε πλέον εύκολα ούτε προσωρινές δουλειές και, τέλος, οι «τυχεροί» πρέπει να δουλεύουμε πιο εντατικά για να αποφύγουμε όλα τα παραπάνω. Βιώνουμε εντέλει αυτή την κρίση ως ευκαιρία για τα αφεντικά να μας πτωχύνουν και να μας πειθαρχήσουν ακόμα περισσότερο και βλέπουμε την έξοδο από την κρίση όχι ως επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση, αλλά ως συνολική ανατροπή της ιστορικής εποχής που μας έφερε σε αυτό το οριακό σημείο.

Η βιομηχανία των ΜΜΕ αποτελείται από καπιταλιστικές επιχειρήσεις που έχουν ως σκοπό την κερδοφορία τους και την ιδεολογική προπαγάνδιση των αξιών της ντόπιας αστικής τάξης. Οι δυο αυτές λειτουργίες είναι αδιαχώριστες: Η μετατροπή της δημοσιογραφικής πληροφορίας σε ένα φανταχτερό και κενό διαφημιστικό περιτύλιγμα προς κατανάλωση από χαζοχαρούμενους τηλεθεατές προχώρησε μαζί με τη μετατροπή μας από εργαζόμενους με συλλογικά δικαιώματα σε ατομικούς «συνεργάτες» (ή και «εθελοντές») που δουλεύουμε για «το καλό της επιχείρησης» και της «ατομικής μας καριέρας» κι όχι γιατί εξαναγκαζόμαστε από τις κοινωνικές συνθήκες. Η υποτίμηση της εργασιακής μας θέσης ήταν απαραίτητος όρος για να υποτιμηθεί κι η νοημοσύνη του κοινού των ΜΜΕ, εφόσον τα αφεντικά βλέπουν τους εργαζόμενους μόνο ως άτομα που παράγουν και καταναλώνουν εμπορεύματα χωρίς να έχουν δικαίωμα να παρεμβαίνουν στο περιεχόμενο τους, στην αξία χρήσης αυτών.

Οι περισσότεροι εργαζόμενοι των ΜΜΕ, όπως δεν μοιραστήκαμε ποτέ τα δις από τα δημόσια έργα, τις επιχορηγήσεις και τη διαφημιστική αγορά, έτσι και δεν ρωτηθήκαμε ποτέ για το περιεχόμενο αυτού που παράγουμε. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι εκμηδενίστηκαν οι αντιστάσεις μας, κι αυτές δεν ήταν μόνο μισθολογικές. Όσο περνάει από το χέρι μας προσπαθούμε τα προϊόντα της εργασίας μας να μην εμπεριέχουν μόνο την άποψη των αφεντικών. Αντιπαραθέτουμε την προσωπική/ταξική αξιοπρέπεια απέναντι σε «συναδέλφους» για τους οποίους η δημοσιογραφία δεν αποτελούσε ποτέ τίποτα παραπάνω από μια διαδικασία εκπόρνευσης, που άνοιγε τις πόρτες για τα γραφεία και τις αίθουσες δεξιώσεων των κυρίαρχων. Αναλόγως και στο επίπεδο των αντιστάσεων του «κοινού», ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας δεν μασάει το μιντιακό κουτόχορτο και στρέφεται όλο και περισσότερο σε πιο συμμετοχικές μορφές (αντι)πληροφόρησης που προωθούν την από τα κάτω διαμόρφωση της δημόσιας σφαίρας.

Δεν τρέφουμε αυταπάτες. Το περιεχόμενο που πουλάνε τα ΜΜΕ δεν είναι άλλο παρά η απόκρυψη (βλ. ερμηνείες της κρίσης), η αστική προπαγάνδα (βλ. συμπεριφορά σε κάθε σύγκρουση κυβέρνησης-απεργών), η τρομοκρατία (βλ. την τρομολαγνεία, τη διαπόμπευση κατηγορουμένων, αλλά και τον πανικό που διασπείρουν για ασήμαντους λόγους – π.χ. «γρίπη των χοίρων»), ο διαχωρισμός των εκμεταλλευόμενων (βλ. την ανάδειξη και νομιμοποίηση μέσω της TV των ρατσιστικών θέσεων του ΛΑ.Ο.Σ.) και η θεαματική ενσωμάτωση ριζοσπαστικών κινήσεων (βλ. το χαΐδεμα σε οικολογικές κινήσεις και στη «γενιά των x ευρώ»). Όμως, πίσω από κάθε τέτοιο περιεχόμενο, υπάρχει μια μικρή ή μεγάλη μάχη μας με το αφεντικό για να μην περάσει η άποψη του, μια μάχη που σε κάποιες περιπτώσεις επιφέρει ένα κοινωνικά χρήσιμο (σε μεγάλο βαθμό) περιεχόμενο. Αλλά τέτοιου είδους δημοσιογραφικά προϊόντα αποτελούν την εξαίρεση σε σχέση με την κύρια παραγωγή των ΜΜΕ. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, ιδιαίτερα για τους εργαζόμενους/ες σε ηλεκτρονικά μέσα και διαδικτυακά sites, η αλλοτρίωση των σύγχρονων επισφαλών όρων εργασίας μάς κλέβει κάθε πρόσβαση στο περιεχόμενο και μας μετατρέπει σε μηχανές παραγωγής των τυποποιημένων και θεαματικών πληροφοριών που υποτίθεται ότι αποζητά η «κοινή γνώμη». Εντέλει, όπως θεωρούμε σημαντική την αντίσταση που προβάλλουμε ως εργαζόμενοι-συντάκτες απέναντι στην προπαγάνδα των αφεντικών, έτσι θεωρούμε εξίσου σημαντική και πιο αποτελεσματική στο πεδίο του ειδησεογραφικού περιεχομένου την αντίσταση που επιτυγχάνει η αντιπληροφόρηση, η διαμορφωμένη από τα ίδια τα κοινωνικά υποκείμενα πληροφορία που καταργεί τον διαχωρισμό πομπού – δέκτη.

Τα αφεντικά όλα αυτά τα χρόνια κερδοφορίας νόμιζαν ότι μπορούσαν να έχουν από τη μια εργαζόμενους με μισθούς «μπλοκακίου» και από την άλλη καταναλωτές με τσέπες «golden boy». Όσο οι εργαζόμενοι δεν μείωναν τις απαιτήσεις τους για μια αξιοπρεπή διαβίωση από την εργασία, τα αφεντικά κατέφευγαν στη «μαγική λύση» των δανείων και των αεριτζίδικων χρηματιστηριακών business για να διατηρήσουν την κατανάλωση στα επίπεδα κερδοφορίας που απαιτεί η απληστία του κεφαλαίου. Η νεοφιλελεύθερη ευδαιμονία, η διαφημιστική βιομηχανία και συνεπώς η βιομηχανία των ΜΜΕ στηρίζονταν σε μια απέραντη καταναλωτική φούσκα που κάποια στιγμή θα έσκαγε.

Ταυτόχρονα, όλο και περισσότερος κόσμος γύριζε την πλάτη του στην προπαγάνδα των παραδοσιακών ΜΜΕ. Οι εφημερίδες εδώ και καιρό αγοράζονταν για τα DVD και τις προσφορές κι όχι για το «ενημερωτικό περιεχόμενο», ενώ και η τηλεόραση έχανε την ιδεολογική της πρωτοκαθεδρία, τουλάχιστον στην κρίσιμη καταναλωτικά και πολιτικά μάζα της νεολαίας που, ένα μεγάλο κομμάτι της, προτιμά το αντιεμπορευματικό μοίρασμα προϊόντων, υπηρεσιών και πληροφοριών που παρέχονται μέσω του διαδικτύου. Με άλλα λόγια, τα ΜΜΕ διέρχονται μια διπλή κρίση, οικονομική και ιδεολογικής συναίνεσης, και γι’ αυτό το κεφάλαιο χρειάζεται μια νέα ρύθμιση μέσω της οποίας θα καλυφθούν οι τραπεζικές φούσκες και θα αποκατασταθεί η ιδεολογική του ηγεμονία, προφανώς σε βάρος των δυνάμεων της εργασίας.

Πίσω από τα εκφρασμένα σχέδια των αφεντικών των ΜΜΕ (π.χ. το non paper 10 θέσεων που απέστειλε η Ένωση Ιδιοκτητών Ημερησίων Εφημερίδων Αθήνας στην ΕΣΗΕΑ) και από τις πρώτες κινήσεις τους (βλ. απολύσεις, περικοπές μισθών και ατομικές συμβάσεις σε ΔΟΛ, ΣΚΑΪ, «Πήγασο», κ.α.) διαβλέπουμε το εξής σχέδιο αναδιάρθρωσης της εργασιακής και  ιδεολογικής λειτουργίας των ΜΜΕ:

Οι βιομηχανίες των ΜΜΕ θέλουν η κύρια δημοσιογραφική δουλειά να στηρίζεται σε ένα στενό πυρήνα μισθωτών, πλήρως προσδεμένων στις αξίες της κάθε επιχείρησης, στην κορυφή του οποίου θα βρίσκονται μεγαλοδημοσιογράφοι και αρχισυντάκτες/προϊστάμενοι και στον πάτο χαμηλόμισθοι δημοσιογράφοι υπό τη συνεχή απειλή της απόλυσης. Γύρω από αυτό τον στενό πυρήνα σχεδιάζεται η ύπαρξη μιας πλειοψηφίας επισφαλών συντακτών και τεχνικών, που θα «συνεργάζονται» χωρίς σταθερό μισθό και ασφάλιση είτε ως «ελεύθεροι επαγγελματίες» («μπλοκάκι»), είτε ως εργαζόμενοι με το κομμάτι, ενώ ακόμα πιο κάτω θα υπάρχει μια απέραντη βάση άμισθου ανακυκλώσιμου εργατικού δυναμικού, οι γνωστοί «δόκιμοι». Η ιδεολογική πειθάρχηση όλων αυτών θα εξασφαλίζεται μέσω του οικονομικού εκβιασμού, της υπόσχεσης της ανέλιξης στον «σταθερό» πυρήνα μισθωτών, καθώς και της αδυναμίας τους να εκφραστούν συνδικαλιστικά. Τέλος, το κυλιόμενο 5ήμερο, η εργασία την Κυριακή και τις αργίες με μικρότερες αποδοχές από τις ισχύουσες, οι υπερωρίες των επισφαλών κάτω από την εργοδοτική πίεση και η απαγόρευση της παράλληλης δουλειάς σε άλλον εργοδότη, διασφαλίζουν την «ανταγωνιστικότητα» μιας επιχείρησης που θα παράγει πληροφορίες 24 ώρες το 24ωρο, 7 ήμερες την εβδομάδα, και θα αμείβει τους εργαζόμενους/είλωτες με μισθούς Κίνας.

Όσον αφορά την ιδεολογική λειτουργία των ΜΜΕ, δεν είναι τυχαίο ότι στρέφονται προς το ίντερνετ, με τις εφημερίδες να μετατρέπονται σε μια συμπληρωματική, έντυπη έκφραση των δημοσιογραφικών portals. Έτσι, οι συντάκτες χάνουν την όποια δυνατότητα παρέμβασης στο δημοσιογραφικό προϊόν, μετατρεπόμενοι σε πληροφοριακούς εργάτες που θα ανακυκλώνουν (copy-paste) τις πληροφορίες που θα διακινούν τα ελεγχόμενα από την εργοδοσία «newsrooms». Αναλόγως και η δημοσιογραφική πληροφορία θα μετατραπεί σε ένα πανομοιότυπο σύνολο μικρών και «ευέλικτων» πληροφοριών, έτοιμων να καταναλωθούν και να ξεχαστούν με ένα κλικ. Βασικός πολιτικός στόχος, ουσιαστικά, η καθεστωτική άλωση του διαδικτύου από πληροφοριακά ολιγοπώλια και η συνακόλουθη ροή διαφημιστικού «ρευστού».

Η νέα συνδικαλιστική ρύθμιση στην οποία κινούνται τα αφεντικά είναι η αντικατάσταση των κλαδικών συμβάσεων από επιχειρησιακές (που θα καθορίζονται μέσω συμφωνιών του στενού πυρήνα των προσδεμένων στα συμφέροντα της κάθε επιχείρησης μισθωτών), καθώς και από ατομικές συμβάσεις εργασίας. Αυτή η εργοδοτική κατεύθυνση έχει ως κύριο στόχο φθηνότερους, εξατομικευμένους, ευέλικτους, πειθαρχημένους και χωρίς συνδικαλιστικά δικαιώματα εργαζομένους. Για να επιτευχθεί αυτή η κεντρική αναδιάρθρωση, χρειάζεται να καταργηθεί ο  διαμεσολαβητικός ρόλος των κλαδικών ενώσεων των εργαζομένων (ΕΣΗΕΑ, ΕΠΗΕΑ, ΕΣΠΗΤ, κ.α.). Η κύρια λειτουργία τέτοιων ενώσεων, ως τώρα, ήταν ο συνδικαλιστικός αποκλεισμός των επισφαλών εργαζομένων, οι πελατειακές σχέσεις με την εργοδοσία, και η εκτόνωση των όποιων αγωνιστικών διαθέσεων εξέφραζε η βάση των εργαζομένων σε διακλαδική κατεύθυνση. Αυτή η ρύθμιση είχε στην κορυφή της μια συνδικαλιστική συντεχνία (ΕΣΗΕΑ), που έχει στις τάξεις της και εργοδότες μεγαλοδημοσιογράφους, και διασφαλίζει την οικονομική ευμάρεια των μελών της μέσω του «αγγελιόσημου», της ρύθμισης ότι ένα ποσοστό των κερδών από τις διαφημίσεις θα πηγαίνει στα ταμεία της Ένωσης (τα οποία γι’ αυτό τον λόγο είναι αρκούντως υγιή για τα συνδικαλιστικά δεδομένα).

Είναι ξεκάθαρο ότι με την αναδιάρθρωση που επιχειρούν τα αφεντικά καταργούν τις ως τώρα κλαδικές συνδικαλιστικές γραφειοκρατίες, επιζητώντας να τις αλλάξουν με επιχειρησιακές συνδικαλιστικές γραφειοκρατίες. Οι εργατοπατέρες της ΕΣΗΕΑ και των άλλων γραφειοκρατικών ενώσεων παύουν να είναι τα χαϊδεμένα που κέρδιζαν τη συμπάθεια των αφεντικών μέσω της προσωπικής συνδιαλλαγής και, από τη στιγμή που δεν θα υπάρχουν συλλογικές συμβάσεις για να υπογράφουν, τους απομένουν μόνο οι πολιτιστικές εκδηλώσεις και οι διαλέξεις για το «λειτούργημα» της δημοσιογραφίας. Παρόλα αυτά, ακόμα και την ύστατη στιγμή, τη στιγμή του θεσμικού τους θανάτου, οι εργατοπατέρες συνεχίζουν να μην κάνουν αυτό που δεν ξέρουν πώς να κάνουν (σοβαρές απεργιακές κινητοποιήσεις διαρκείας) και συνεχίζουν να κάνουν το μόνο που γνωρίζουν ως επαγγελματίες συνδικαλιστές: Να κοιτάνε πώς θα εκτονώσουν τις αγωνιστικές διαθέσεις της βάσης των εργαζομένων και να οδηγούνται μόνο κάτω από την πίεση αυτής της βάσης στις όποιες απεργιακές κινητοποιήσεις.

Εμείς ήμασταν πάντα στην πρώτη γραμμή της σύγκρουσης με τις συνδικαλιστικές γραφειοκρατίες των ΜΜΕ, ακριβώς γιατί βλέπαμε τον ως τώρα ρόλο τους. Στο νέο τοπίο που διαμορφώνεται εξακολουθούμε να μην περιμένουμε τίποτα σοβαρό σε μαχητική κατεύθυνση από αυτές. Άλλωστε για να έχει ο αγώνας μας κάποιο νικηφόρο αποτέλεσμα θα πρέπει να ξεφύγει από τα χέρια των επαγγελματιών συνδικαλιστών και να περάσει στην βάση της βιομηχανίας, όπως και να ξεφύγει από τα περιορισμένα πλαίσια απεργιακής νομιμότητας που επιτρέπουν κράτος και αφεντικά.

Η επίθεση που δεχόμαστε οι εργαζόμενοι στα ΜΜΕ είναι μέρος του ευρύτερου ταξικού πολέμου που μας έχουν κηρύξει ντόπια και ξένα αφεντικά. Η προώθηση των εξατομικευμένων συμβάσεων, η δημιουργία ενός φθηνού και φοβισμένου εργαζόμενου-λάστιχου, αποτελεί διαχρονική και διακλαδική επιθυμία των αφεντικών. Πριν από 20 χρόνια υιοθετήθηκε για πρώτη φορά στα ΜΜΕ το μοντέλου του άμισθου νέου εργαζόμενου που κάνει «πρακτική», για να γίνει σιγά-σιγά κανόνας και σε άλλους κλάδους. Τώρα επιχειρείται η επέκταση του μοντέλου της επισφαλούς εργασίας στο σύνολο του εργατικού δυναμικού κάθε επιχείρησης, και αυτή η αναδιάρθρωση εφαρμόζεται πάλι πρώτα στα ΜΜΕ. Επίσης, επιθυμούν να ξεμπερδέψουν πρώτα με το μέτωπο των εργαζόμενων στα ΜΜΕ, έτσι ώστε να μπορεί να λειτουργεί απρόσκοπτα η μιντιακή προπαγάνδα όταν θα επιχειρήσουν να επιβάλουν τα ίδια και στους άλλους κλάδους (κάτι που προφανώς έχει ξεκινήσει μεμονωμένα).

Το κεντρικό ζήτημα, επομένως, είναι ο αγώνας αυτός να στηριχτεί κοινωνικά ενάντια στην προπαγάνδα που θα διακινήσουν μέσω απεργοσπαστικών μηχανισμών τα αφεντικά των ΜΜΕ. Τίποτα δεν είναι τυχαίο σε αυτήν την κρίση. Οι προβλέψεις του μνημονίου, μετά τους «μικροαστούς» φορτηγατζήδες και τους σεκιουριτάδες, εφαρμόζονται στους «ρουφιάνους» δημοσιογράφους, με το βεβαρημένο πρόσφατο παρελθόν του κλάδου στη μετάδοση της απεργοσπαστικής γραμμής των αφεντικών στις συγκρούσεις τους με άλλους κλάδους. Ο κοινωνικός αυτοματισμός απέναντι στον επιμέρους αγώνα που θα ξεσπάσει, έτσι ώστε να περάσουν τα βάρβαρα ταξικά μέτρα συνολικά, αποτελεί το πρώτο μέλημα των αφεντικών.

Οφείλουμε, εντέλει, πίσω από την κυνική στρατηγική ξένων και ντόπιων αφεντικών, να αναγνωρίσουμε έναν μεγάλο, υπόγειο φόβο, μια πρόγευση του οποίου αποτελούν οι μέχρι τώρα ταξικές συγκρούσεις σε Ελλάδα, Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία κ.α.: τη μετατροπή της κοινωνικής απόγνωσης σε ταξική αλληλεγγύη, την ένωση των επιμέρους αγώνων, το ξεπέρασμα της συνδικαλιστικής διαμεσολάβησης, το ολικό μπλοκάρισμα της καπιταλιστικής οικονομίας μέσα από άγριες απεργιακές μάχες που θα επεκτείνονται στο κοινωνικό εργοστάσιο, πέρα από τα απεργιακά πυροτεχνήματα των γραφειοκρατών. Εμείς έχουμε διαλέξει στρατόπεδο, απέναντι από τους προϊστάμενους μας, τα τσιράκια των αφεντικών και τους μπράβους τους.

Μην τους κάνεις την χάρη, να πιστέψεις και να αναπαράγεις ένα ακόμα ψέμα τους: Ότι εμείς οι εργαζόμενοι των ΜΜΕ είμαστε στο ίδιο στρατόπεδο με τους μεγαλοδημοσιογράφους που τόσα χρόνια σε συκοφαντούσαν όποτε αγωνιζόσουν.